Jednakost Nejednakog

GOVOR SA PROMOCIJE U OKVIRU „BUDVA GRAD TEATRA“ 17. 07. 2019. VIJESTI, Podgorica, 24. 07. 2019.
„Pokušao sam da sagledam ono što je zajedničko veoma različitim i međusobno nekomunicirajućim pravcima djelovanja – s jedne strane je to fenomenološka filozofija, s druge su to rane avangarde, ali i jednima i drugima je u korjenu bilo zajedničko nešto što mi se čini da je osnova naše savremenosti, a to je prije svega taj specifičan odnos prema ranijim velikim žanrovskim formacijama. Ako želimo da govorimo šta je avangarda, mi u fenomenologiji moramo da vidimo kako stvari stoje sa klasičnim, odnosno sa romantizmom. Tu mi je dao sugestiju sjajni italijanski teoretičar Karlo Đulijo Argan, koji smatra da se u avangardi ne radi o nedovršenom romantičarskom iskustvu, a u sličnom pravcu ide i Hugo Bal koji je bio “kum” dadaizma, i koji u jednoj ličnoj bilješci kaže ‘zar nismo mi do kraja ostali romantičari?’”, rekao je Prole.
“Ono što avangarde ne djele sa romantizmom jeste upravo stav prema prošlosti – avangarde imaju mnogo drastičniji odnos prema istoriji, i tu vidimo sudar sa klasičnim koji je kod avangardi bio mnogo značajniji. A ono što je ključno jeste – avangarde žele da unište istoriju, bar na tom deklarativnom planu. Pogotovu onaj klasični ideal sa vizijom istorije kao progresom koji je nastao u prosvetiteljstvu, vizijom koja kaže da, ukoliko se oslonimo na svoju slobodu, na svoj razum, sjutra će biti bolje nego što je danas, i nego što je bilo juče. A kako je ideologija sastavni dio prosvećivanja, mnogi ekonomski modeli dan-danas funkcionišu na toj ideji progresa.
Avangardisti, kako je istakao Prole, cjelokupnu evropsku istoriju vide kao prevaru.
“Čovjeka XX vijeka oni vide kao karikaturu vlastite istorije. Žestina s kojom se od Rusije, pa do Portugalije istorija napada, gdje se institucije vezane za umjetnost, kao što je muzej, galerije, poistovjećuju sa grobljima, to su mjesta ne života umjetnosti, nego smrti umjetnosti. Oni pokazuju žestinu pokušaja da se promjeni dramatična situacija prema istoriji, što se genijalno ogleda na nekim grafitima koji su se pojavljivali u Parizu tokom 1968, na kojima je pisalo ‘Umjetnost ne postoji, umjetnost ste vi’. Avangarde, dakle, žele čovjeka kao umjetničko djelo. Ono što je možda najvažnije što su nam donijele avangarde je to što su one u tretmanu primitivnog generalno bile jedna vrsta lakmusa za raskrinkavanje nacističkih i totalitarnih režima”, smatra on.
“Savremena umjetnost vremenom je postala velika ideološka platforma, što je pokazatelj da tu nije samo ekonomija dirigent, nego je i politika dirigent, što se vidi po odnosu prema savremenoj umjetnosti, od koje su SAD, s pravom, zato što nisu imale prethodnu istoriju, napravile svoju nacionalnu umjetnost, ili Poljaci. Ono što je tu zanimljivo je ideološki sukob koji je vezan sa nacističkom Njemačkom koja je odbacila svu savremenu umjetnost kao degenerisanu, i tim gestom je zapravo dala svim zagovornicima savremene umjetnosti jednu demokratsku auru. S jedne strane, imamo ideološki pristup koji će biti posebno vidljiv tokom Hladnog rata, gdje u SAD jedina realna savremena umjetnost jeste umjetnost koja je apstraktna – to je umjetnost novog izraza, nove figuracije, džeza…zbog toga što su njeni ideološki predlozi suprotstavljeni nacističkim. S druge strane, taj istočni i komunistički blok će reći da je to umjetnost koja je otuđena od subjekta, ili da je taj džez ‘iščašen’ i otuđen od svoje zajednice. I bez obzira što je Rusija dala ogroman doprinos razvoju avangardi, avangardisti će sa Staljinom postati potpuno zabranjeni u ime realsocijalizma, i Rusija će decenijama biti izvor tog antisavremenog duha da bi sve to završila sa padom Berlinskog zida”, zaključio je Prole.

Book NameJednakost NejednakogPublisherIKZS, Sremski Karlovci/Novi SadYear2018.